خوندن کتابهای ژانر معمایی، مثل حل کردن یه پازلِ جذابه. هرچقدر جلوتر میری قطعات بیشتری پیدا میکنی و میچینی کنار هم. بعضی وقتها به نظر میرسه یه قطعهی گمشده وجود داره، ولی آخرین لحظه پیداش میشه و آخ که چه لذتی داره وقتی معما حل میشه و رازها برملا میشه. بین ژانرهای مختلفی که در موردشون گپ زدیم، ژانر معمایی از بقیه نسبتاً جوونتره.
ژانر معمایی چیه؟
ژانر معمایی خیلی گسترده است، اما معمولاً به آثاری گفته میشه که در مورد یه معما و یه راز (مثل ناپدید شدن یه نفر، سرقت، یا حتی قتل) نوشته میشن. بعضی از این کتابها از لحظهای که معما شروع میشه آغاز میشن و بعضیها با ورود کارآگاه یا شخصیت اصلی. اما در نهایت، در طول کتاب جوابهای معمامون رو پیدا میکنیم.
«کی؟» و «چرا؟» قلب تپندهی داستانهای معمایی
دن براون، یکی از معروفترین نویسندههای ژانر معمایی میگه کتابهای این ژانر، خواننده رو به یه کارآگاه تبدیل میکنن که باید جواب چندتا سوال مهم رو پیدا کنن: کی؟ این سوال، موضوع اصلی اکثر داستانهای معماییه. کی مسئول قتله؟ کی سرقت رو انجام داده؟ خلاصه که معمای داستان ما زیر سر کیه. سوال مهم دوم، چرا؟ فقط دونستن «کی» کافی نیست. در طول یه داستان معمایی خوب، باید بفهمیم چرا یه اتفاقی افتاده، یا چرا یه نفر مرتکب یه جنایت شده.
به دنبال ردپا در طول تاریخ!
همونطور که قبلاً هم گفتیم، اصول و قوانین اصلی مربوط به قصهگویی، از هزاران سال پیش وجود داشتن و به مرور زمان تکامل پیدا کردن. برای همین عناصری از ژانر معمایی رو میتونیم توی آثار یونانیهای باستان مثل سوفوکل و اوریپید پیدا کنیم. ولی چندین هزار سال طول کشید تا چیزی که ما امروز بهش میگیم ژانر معمایی یا ژانر کارآگاهی به وجود بیاد.
ادگار آلن پو: کارآگاه دوپین وارد میشود
ادگار آلن پو یکی از معروفترین نویسندهها و شاعرهای آمریکاییه و از اون نویسندههاییه که ادبیات بهش خیلی مدیونه. ادگار آلن پو، سال 1841 داستان کوتاهی به اسم «قتلهای خیابان مورگ» منتشر کرد. تقریباً همهی تاریخنگارها معتقدن که این اولین کتاب معمایی-کارآگاهی تاریخ و شخصیت اصلی این کتاب، آگوست دوپین، اولین کارآگاه تاریخ قصههاست. یعنی اولین نفری که تو یه داستان یه پروندهی معمایی رو قبول میکرد، سرنخها رو جمع میکرد و در نهایت معما رو حل میکرد.
آگاتا کریستی، بانوی معماها
تابحال به این سوال که کدوم نویسنده کتابهاش به بیشترین زبانها چاپ و در بیشترین کتابها منتشر شده؟ طبق آماری که سازمان ملل منتشر کرده، این افتخار نصیب آگاتا کریستی شده که کتابهاش به بیشتر از 103 زبان مختلف ترجمه شدن! آگاتا کریستی شخصیت افسانهای هرکول پوآرو، کارآگاه سیبیلوی فرانسوی رو خلق کرد و بعضی از پیچیدهترین و هیجانانگیزترین معماهای تاریخ ادبیات رو توی کتابهاش طراحی کرد؛ معماهای پیچیدهای که بعضیهاشون باعث میشه مغز آدم سوت بکشه.
شرلوک هلمز، کارآگاهی برای تمام تاریخ
شاید معروفترین کارآگاه در دنیای کتابهای معمایی، و اصلاً شاید معروفترین کارآگاه جهان، شرلوک هلمز باشه. هلمز در سال 1887 توسط آرتور کانن دویل خلق شد و اولین بار داستانش توی مجلهای به اسم استرند منتشر شد. شرلوک هلمز بخاطر هوشش، شوخطبعی و بامزگیش و البته معماهای فوقالعاده پیچیده و نفسگیری که حل میکرد بلافاصله تبدیل به یکی از محبوبترین شخصیتهای داستانی شد و تقریباً توی شصت کتاب حضور داشت! هولمز انقدر طرفدار داشت که وقتی آرتور کانن دویل آخر یکی از کتابها کشتش تا داستانش رو تموم کنه، طرفدارها مجبورش کردن دوباره به زندگی برش گردونه و در موردش کتاب بنویسه!
انواع داستانهای معمایی
مثل اکثر ژانرهای داستانی، ژانر معمایی هم انواع مختلفی داره که هرکدوم ویژگیهای خودشون رو دارن. ممکنه بعضی از داستانها عناصری از چندتا از این نوع مختلف رو یه جا داشته باشن.
داستانهای معمایی دوستانه
این سبک از داستانهای معمایی معمولاً خشونت ندارن و حتی اگه یه قتل موضوع اصلی معما باشه، از جنبههای خشنتری مثل خون و جنازه هیچ خبری نیست. شخصیت اصلی این داستانها معمولاً با استفاده از هوش خودش (مثل پوآرو و هلمز) یا با استفاده از احساسات و غریزهاش (مثل خانم مارپل) معما رو هل میکنن.
داستانهای کارآگاهی
این داستانهای معمایی در مورد یه کارآگاهن که باید یه معما مثل یه پروندهی سرقت یا قتل رو حل کنن. معمولاً این کتابها با اتفاق افتادن معمای اصلی شروع میشن و بعد شخصیت اصلی و کارآگاه قصه، با دنبال کردن سرنخها، مصاحبه با مظنونها و شاهدها و در نهایت نتیجهگیری منطقی پرونده رو حل میکنه. شرلوک هلمز یکی از معروفترین شخصیتهای این نوع از داستانهای معماییه. بعضی از این کتابهای کارآگاهی داستانهای جدیتر و تاریکتر و به قول معروف بزرگسالانهتری دارن. فیلیپ مارلو، کارآگاه کتابهای جنایی-معمایی ریموند چندلر یکی از این نوع کارآگاههاست.
داستانهای پلیسی
توی داستانهای پلیسی شخصیت اصلی برای پلیس کار میکنه و برای همین توی این کتابها، مراحل حل کردن معما شبیه به شیوهی کار پلیسهای واقعیه. این کتابها معمولاً نسبت به بقیه انواع داستانهای معمایی واقعیترن، چون پلیس شخصیت اصلی قصه باید واقعی و طبیعی به نظر برسه.
داستانهای معمایی پرتعلیق
معمولاً توی کتابهای معمایی، خواننده به اندازهی شخصیت اصلی دربارهی معما و ماجرای داستان اطلاعات داره. اما توی بعضی کتابها، خواننده از چیزهایی خبر داره که شخصیتها ازش بیخبرن. این باعث ایجاد هیجان و تعلیق میشه. مثلاً شما میدونید که سرقتی که اتفاق افتاده زیر سر یکی از شخصیتهای کتابه، اما بقیهی شخصیتها از این موضوع بیخبرن و همین هیجان کشف کردن معما و رسیدن آدمِ بد قصه به سزای عملش رو بیشتر میکنه.
کتابهای معمایی پرتقال، برای کارآگاههای جوان!
حالا که در مورد تاریخچهی ژانر معمایی، انواعش و چندتا از مهمترین نویسندههاش صحبت کردیم، وقتشه برای طرفدارهای هیجان و راز و رمز و معما، از بین کتابهای معمایی مختلف پرتقال، سه تا از جذابترینهاشو بهتون معرفی میکنیم.
چراغ کوچکی برای شب
لیزا تامپسون
ردهی سنی: +12
نِیت به همراه مادرش به جنگلها پناه بردن و توی یه کلبهی مخروبه زندگی میکنن. وقتی یه روز مادرِ نیت برای تهیهی چیزهای مورد نیازشون ازش جدا میشه و دیگه برنمیگرده، نِیت میمونه و تنهایی و ترس و تاریکی. اما خیلی زود، نِیت با یه دختر مرموز آشنا میشه که دنبال گنج میگرده. ببینید آیا نِیت میتونه شجاعت لازم برای مواجه شدن با مشکلاتش رو پیدا کنه.
مجموعهی علامت سوالها
دن پبلاکی
ردهی سنی: +12
ویولا، سیلوستر، رُزی و وودرو، چهار بچهای هستن که برای حل معماهای بزرگ و کوچیک آمادهان. چه معمای هیولای دریایی باشه چه معمای اینکه کی مارچوبههای مامان رو انداخته دور. این کارآگاههای کوچیک برای حل کردن هر معما فقط به شیش سرنخ احتیاج دارن!
مجموعهی قرارگاه فضایی آلفا
آزیتا راثی
ردهی سنی: +12
چی بهتر از ترکیب ژانر علمی-تخیلی با معمایی؟ دَش به همراه خونوادهاش برای زندگی در قرارگاه فضایی آلفا در ماه انتخاب شده، اما خیلی زود متوجه میشه که زندگی روی ماه و ایستگاه فضایی خیلی خستهکننده است. درسته که دَش همراه خونوادهاش اونجاست، اما بیابونهای سرد و خاکستری ماه باعث شده دلش برای خونه تنگ بشه. اما خیلی زود، مرگ پزشک ایستگاه برای همهی ساکنین تبدیل به یه معما میشه و دَش تصمیم میگیره معمای این مرگ مشکوک رو حل کنه.